Μάθετε όσα θέλετε να γνωρίζετε για τη σωματική ψυχοθεραπεία: τι είναι, ποιες είναι οι εφαρμογές της και γιατί να την επιλέξετε ως μέθοδο ψυχοθεραπείας.
Περιεχόμενα:
Τι είναι η σωματική ψυχοθεραπεία;
Η Σωματική Ψυχοθεραπεία είναι ένας σημαντικός κλάδος της ψυχοθεραπείας και αποτελεί μια ιδιαίτερη θεραπευτική προσέγγιση με πλατιά επιστημονική και θεωρητική βάση. Έχει μακρά ιστορία, η οποία απαρτίζεται από πληθώρα επιστημονικών γνώσεων και δημοσιεύσεων βασισμένων σε έγκυρες θεωρητικές θέσεις.
► Παρόλο που στηρίζεται σε ψυχολογικές και ψυχοδυναμικές θεωρίες και χρησιμοποιεί έννοιες όπως το υποσυνείδητο, η μεταβίβαση, οι μηχανισμοί άμυνας, κλπ., εστιάζει στη λειτουργική σχέση νου-σώματος, λαμβάνοντας υπόψη την πολυπλοκότητα των τομών και των αλληλεπιδράσεων ανάμεσα τους.
► Κοινή πεποίθηση όλων των επιμέρους προσεγγίσεών της είναι ότι το σώμα αντανακλά όλη την προσωπικότητα και ότι υπάρχει μια λειτουργική ενότητα ανάμεσα στο νου και το σώμα.
Στη Σωματική Ψυχοθεραπεία ο όρος «σώμα» δεν ταυτίζεται με την καθαρά βιολογική διάσταση του σώματος, και δεν υπάρχει ιεραρχική σχέση ανάμεσα στο νου και το σώμα, ανάμεσα στην ψυχή και το σώμα.
Είναι και τα δύο λειτουργικές και αλληλεπιδρώσες όψεις του συνόλου της ανθρώπινης ύπαρξης. Ενώ άλλες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις θίγουν ελάχιστα αυτή την οπτική, η Σωματική Ψυχοθεραπεία τη θεωρεί θεμελιώδη.
► Η Σωματική Ψυχοθεραπεία περιλαμβάνει ένα αναπτυξιακό μοντέλο, θεωρία για την προσωπικότητα, υποθέσεις για τις ρίζες των παθογενών συμπτωμάτων και των δυσλειτουργιών καθώς και ένα ευρύ φάσμα από διαγνωστικές και θεραπευτικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται μέσα στο πλαίσιο της ψυχοθεραπευτικής σχέσης.
Οι τεχνικές αυτές συμπεριλαμβάνουν το σώμα μέσω της παρατήρησης του, του αγγίγματος, της κίνησης και της αναπνοής.
► Η Σωματική Ψυχοθεραπεία είναι μια επιστήμη που αναπτύσσεται, για περισσότερα από εβδομήντα χρόνια, λαμβάνοντας υπόψη τις έρευνες στη βιολογία, την ανθρωπολογία, την ιστορία των πολιτισμών, τη νευροφυσιολογία, τη νευροψυχολογία, την εξελικτική ψυχολογία, τη νεογνολογία, και τις περιγεννητικές σπουδές, όπως και τα ευρήματα που προέρχονται από την εμπειρία της άσκησής της.
► Υπάρχουν πολλές διαφορετικές και μερικές φορές αρκετά διαφοροποιημένες προσεγγίσεις στο εσωτερικό της Σωματικής Ψυχοθεραπείας, όπως άλλωστε συμβαίνει και στους άλλους κλάδους της ψυχοθεραπείας.
► Παρόλο που η Σωματική Ψυχοθεραπεία έχει κοινά σημεία με μερικές σωματικές θεραπείες, σωματικές τεχνικές και συμπληρωματικούς ιατρικούς κλάδους που αναφέρονται στο σώμα και ασχολούνται με τη φυσιολογία του, είναι πολύ διαφοροποιημένη από αυτές κατά το ότι αποτελεί μία ψυχολογική θεραπεία.
► Η Σωματική Ψυχοθεραπεία έχει κατοχυρωθεί επιστημονικά από την ΕΑΡ [EUROPEAN ASSOCIATION FOR PSYCHOTHERAPY] και τα επαγγελματικά προσόντα που απαιτούνται για την άσκησή της έχουν επίσης οριστεί και επιστημονικά.
Γιατί να επιλέξεις τη σωματική ψυχοθεραπεία;
► Η Σωματική Ψυχοθεραπεία, περισσότερο από άλλες προσεγγίσεις, δίνει έμφαση στην ικανότητά μας να είμαστε το σώμα μας, νοούμενο αυτό ως ένα σύστημα φυσικών, νοητικών και συναισθηματικών λειτουργιών.
► Χρησιμοποιώντας τη ζωτικότητα και τη σοφία του σώματος, μπορούμε να αντέξουμε και να υπερβούμε δυσκολίες όπως το άγχος, η κατάθλιψη, ο πανικός, το ψυχικό τραύμα.
► Οι πρόσφατες έρευνες γύρω από τη νευροφυσιολογία των συναισθημάτων, δικαιώνουν τις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις που χρησιμοποιούν το σώμα.
► Διάσημοι ερευνητές όπως ο Gerald Edelman (βραβείο Νόμπελ Ιατρικής), ο Henri Laborit, ο Antonio Damasio και άλλοι, έδειξαν την στενή σχέση που έχουν οι σωματικές εμπειρίες με τις ασυνείδητες λειτουργίες του κατώτερου εγκεφάλου. Η συναισθηματική και νοητική μας ζωή, καθώς και η διαμόρφωση του Εγώ και της συνείδησης, εξαρτώνται και πηγάζουν από αυτές.
► Οι θετικές αλλαγές που επιδιώκει η κάθε ψυχοθεραπεία στον νοητικό-συναισθηματικό κόσμο του ατόμου, όταν υποστηρίζονται από την κινητοποίηση του σώματος, δημιουργούν βαθύτερες διορθωτικές εμπειρίες σε βραχύτερο χρόνο, καθώς νέα μάθηση γίνεται αισθητή σε περισσότερα επίπεδα του Εαυτού.
► Η Σωματική Ψυχοθεραπεία επαναπροσδιορίζει θετικά τη φύση μας ως μέρος του ευρύτερου φυσικού κόσμου (οικολογική διάσταση), κατά την οποία το σώμα ταυτίζεται με τον Εαυτό. Όχι μόνο δεν είναι ένα «κατώτερο» μέρος του, αλλά αποτελεί έναν ασφαλή τόπο που μας συνδέει με τη ζωή.
Εφαρμογές σωματικής ψυχοθεραπείας
Η Σωματική Ψυχοθεραπεία είναι μια ψυχολογική και επιστημονική προσέγγιση, στις απαρχές της οποίας βρίσκονται οι ανακαλύψεις του Βίλχελμ Ράιχ, ψυχίατρου και ψυχαναλυτή, μαθητή και συνεργάτη του Φρόυντ.
Στις θεωρίες του Ράιχ, τις οποίες διατύπωσε και εφάρμοσε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, εκτός των άλλων δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην πρόληψη της ψυχικής διαταραχής, μέσω της παρέμβασης στις ομάδες που είναι κοντά στο βρέφος, το παιδί και τον έφηβο.
Άλλη κατηγορία, για την οποία είναι πολύ χρήσιμη η προληπτική παρέμβαση, είναι οι ομάδες του πληθυσμού που βρίσκονται σε ευάλωτη κατάσταση, όπως οι γυναίκες, οι άνεργοι, οι «τραυματισμένοι» πληθυσμοί κ.α.
Η Σωματική ψυχοθεραπευτική προσέγγιση είναι επίκαιρη και χρήσιμη στις σημερινές δύσκολες συνθήκες ζωής των ανθρώπων όσο ποτέ.
Έχοντας ως βασική προϋπόθεση ότι το σώμα μας αντανακλά όλο το άτομο και ότι υπάρχει λειτουργική ενότητα και σχέση ανάμεσα στο νου και το σώμα, η ψυχοθεραπευτική δουλειά που συνδυάζει τον νου και το σώμα αποτελεί ένα μεγάλο συμπληρωματικό κεφάλαιο άμεσης βοήθειας στα άτομα, στα ζευγάρια, στους γονείς, στις εγκύους, στους έφηβους, στην τρίτη ηλικία, στην οικογένεια και γενικά στις πιο ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες.
Σωματική Ατομική Ψυχοθεραπεία
Η ατομική ψυχοθεραπεία αποτελεί την πιο βασική μορφή ψυχοθεραπείας.
Στην ατομική ψυχοθεραπεία απαιτείται η διερεύνηση και ανάδυση του παρελθόντος, των διάφορων ψυχικών τραυμάτων και των ενδοψυχικών συγκρούσεων, έτσι ώστε από τη μια να ελευθερωθούν απωθημένα και απαγορευμένα συναισθήματα και από την άλλη να αξιοποιηθούν δυνάμεις και ικανότητες που έχουν εγκλωβιστεί.
Κατά τη διαδικασία της ατομικής ψυχοθεραπείας τα άτομα μαθαίνουν να έρχονται πιο κοντά στον εαυτό τους, να αντιλαμβάνονται και να κατανοούν τις πραγματικές τους ανάγκες, τα πιο αυθεντικά τους συναισθήματα και τις πιο βαθιές σκέψεις τους.
Ο ρόλος και η προσωπικότητα του ψυχοθεραπευτή-συμβούλου είναι εξαιρετικά σημαντικοί και καθοριστικοί παράγοντες, έτσι ώστε να δημιουργηθεί η καλύτερη θεραπευτική σχέση με τον θεραπευόμενο. Απαραίτητα στοιχεία και προϋποθέσεις για την καλή θεραπευτική σχέση ανάμεσα στα δύο μέρη είναι η εχεμύθεια, η ασφάλεια, η προστασία και η ζεστασιά από τον θεραπευτή και η εμπιστοσύνη, η καλή πρόθεση και αποδοχή από τον θεραπευόμενο. Με αυτά τα δεδομένα εξασφαλίζεται η μεγαλύτερη δυνατή συνεργασία και συμμαχία με στόχο την επίλυση βασικών αιτημάτων του θεραπευόμενου.
Στην ατομική ψυχοθεραπεία της σωματικής προσέγγισης το σώμα με όλες τις ιδιότητες, χαρακτηριστικά, μνήμες και αντιδράσεις του, αποτελεί ένα επιπλέον εξαιρετικό εργαλείο-μέσον (με τις πολλές και διαφορετικές τεχνικές και ασκήσεις) για την πιο ολοκληρωμένη εξέλιξη και ωρίμανση του ατόμου.
Σωματική Ομαδική Ψυχοθεραπεία
Η ομαδική ψυχοθεραπεία αποτελεί σήμερα μια από τις πιο διαδεδομένες και αποτελεσματικές μορφές ψυχοθεραπείας.
Η πατρότητα της ομαδικής ψυχοθεραπείας διεκδικείται από πολλές προσεγγίσεις, αλλά κανείς δεν την κατέχει.
Η ομάδα επιτελεί ένα πολύ σπουδαίο θεραπευτικό αλλά και κοινωνικό έργο αφού βοηθά τα άτομα που συμμετέχουν να επικοινωνούν και να συνδέονται με έναν ξεχωριστό και βαθύ τρόπο με τους άλλους.
Στην ομάδα οι στόχοι είναι:
- η εκπαίδευση των ατόμων σε νέες μορφές επικοινωνίας, πιο ανθρώπινες και πιο λειτουργικές
- η απόκτηση γνώσης και η εισδοχή νέων πληροφοριών και ιδεών μέσα από το μοίρασμα ιστοριών και βιωμάτων των μελών που συμμετέχουν στην ομάδα
- η δημιουργία κατάλληλου κλίματος εχεμύθειας, ασφάλειας και προστασίας, χωρίς κριτική και παρεμβάσεις, απαγορευτικές εντολές και οδηγίες με σκοπό την ελεύθερη έκφραση συναισθημάτων και σκέψεων
- η ανακάλυψη ικανοτήτων, δεξιοτήτων και χαρακτηριστικών της προσωπικότητας, ώστε να επιτυγχάνεται η καλύτερη αξιοποίηση στην καθημερινότητα με στόχο την κατάκτηση νέων θέσεων και ρόλων στην οικογένεια και την κοινωνία
- η ανάκτηση αξιών όπως συλλογικότητα, αλτρουϊσμός και αλληλεγγύη που έχουν παραμεριστεί
Στη Σωματική ομαδική Ψυχοθεραπεία το σώμα θεωρείται αλληλένδετο με τη συναισθηματική ζωή και άρα κάθε προσέγγιση στην κατάσταση του σώματός μας είναι προσέγγιση στο σύνολο της ύπαρξής μας.
Μέσα από τις πολλές και διαφορετικές τεχνικές, καθώς και τις εξειδικευμένες ασκήσεις που ενεργοποιούν το σώμα, οι συμμετέχοντες σε μια ομάδα Σωματικής Ψυχοθεραπείας βοηθούνται να εκφράσουν και να αναπτύξουν τον συναισθηματικό τους κόσμο σε ένα πλαίσιο που ενισχύει την επικοινωνία και την σύνδεσή τους με τους άλλους.
Μερικά από τα αιτήματα που οδηγούν τα άτομα στη διαδικασία της ατομικής ψυχοθεραπείας είναι τα παρακάτω:
- Συναισθηματικά συμπτώματα – άγχος, φόβος, θλίψη, απελπισία
- Αρνητική εικόνα εαυτού – έλλειψη αυτοπεποίθησης, αυτοεκτίμησης
- Σωματικές διαταραχές σε όλα τα συστήματα – αναπνευστικό, κυκλοφορικό, δερματικό, σπλαχνικό κλπ.
- Σχέσεις με το περιβάλλον – φοβίες, κρίσεις πανικού, δυσκολία στην επικοινωνία και τις διαπροσωπικές σχέσεις κλπ.
Ζευγάρια
Η επικοινωνία στο ζευγάρι είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για τη δόμηση, τη λειτουργία και την εξέλιξη της σχέσης.
Η σωματική επικοινωνία καταλαμβάνει ένα μεγάλο μέρος της συνολικής επικοινωνίας μεταξύ των ατόμων, ιδιαίτερα στα ζευγάρια.
Εισάγοντας λοιπόν το σώμα στη θεραπεία του ζεύγους, αυξάνουμε κατά πολύ το βάθος της βιωματικής εμπειρίας, προσθέτοντας έναν ακόμα παράγοντα-εργαλείο στη δουλειά πάνω στο νοητικό και συναισθηματικό πεδίο.
Έτσι οι ασκήσεις με το σώμα και οι διάφορες σχετικές τεχνικές τους, (αναπνοή, γείωση, χαλάρωση, σωματική επαφή, οπτική επαφή, έκφραση με ήχους, κλπ.), στα πλαίσια μιας θεραπείας σε βάθος χρόνου, βοηθούν στην αλλαγή πολλών παραγόντων στη σχέση του ζευγαριού, όπως:
- να χαλαρώσουν τις ψυχοσωματικές άμυνες του χαρακτήρα
- να ανακαλύψουν σταδιακά τον τρόπο που επιδιώκει ή αποφεύγει ο κάθε σύντροφος την επαφή με τον άλλον
- να παρατηρήσουν ο ένας στον άλλον τις κινήσεις του σώματoς (απειροελάχιστες, μικρές, μεγάλες), τη στάση του σώματος, καθώς και τις ασυμμετρίες
- να επιτρέψουν στο σώμα τους να «αφηγηθεί» με αμεσότητα και χωρίς νοητική «λογοκρισία» την ιστορία της ζωής τους
- να αποκτήσουν πιο αυθεντικές σχέσεις μεταξύ τους
- να εκφράσουν τις δημιουργικές ικανότητές τους και τη φαντασία τους πιο αποτελεσματικά
- να ελευθερώσουν την ενέργεια που έχει εγκλωβιστεί από εντολές, οδηγίες, απαγορεύσεις, ενοχές, ντροπή, φόβους που έχουν ακινητοποιήσει το σώμα τους και τέλος,
- να αποκτήσουν την ικανότητα και τη δύναμη να μοιραστούν τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους με στόχο τη συμμαχία, την ηρεμία και τη χαρά στη σχέση τους και στη ζωή
Ομάδες Γονέων
Ο ρόλος του γονέα αποτελεί έναν από τους πιο σπουδαίους λειτουργικούς ρόλους, όσον αφορά την υγιή εξέλιξη και ανάπτυξη της οικογένειας και κατ’ επέκταση ολόκληρης της κοινωνίας.
Ο χαρακτήρας, η προσωπικότητα, η γνώση, οι ιστορίες και τα βιώματα των γονέων, καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την ισορροπία και ωριμότητα του οικογενειακού συστήματος.
Στις ομάδες γονέων, στοχεύουμε να υπάρχει ένα πλαίσιο εκπαίδευσης, ευρύτερης γνώσης, ανταλλαγής βιωμάτων και συναισθημάτων ανάμεσα στα μέλη.
Οι ομάδες αυτές είναι βιωματικού χαρακτήρα.
Περιέχουν ενεργοποίηση και χαλάρωση μέσω σωματικών «ασκήσεων», καθοδηγημένους οραματισμούς, δημιουργική έκφραση κλπ. Με τον τρόπο αυτό οι γονείς μπορούν να επιτρέψουν στους εαυτούς τους να «αφήσουν» στην ομάδα (μέσω της φαντασίας) σκέψεις, εικόνες και μνήμες από το εσωτερικό τους παιδί, έτσι ώστε να υπάρξει μεγαλύτερη και καλύτερη επικοινωνία ανάμεσα στον γονέα και το παιδί τους.
Τρίτη Ηλικία
Είναι μια εξελικτική φάση της ζωής του ανθρώπου κατά την οποία βασικές ανάγκες και υπαρξιακά ζητήματα αποτελούν το συστατικό στοιχείο της.
Θέματα όπως η μοναξιά, η απώλεια αγαπημένων ανθρώπων, η απώλεια του ρόλου μέσα στην οικογένεια, η φυσική κατάσταση, ασθένειες (άνοια – κατάθλιψη – ψυχοσεξουαλική δυσλειτουργία), η αγωνία του θανάτου κλπ. είναι κάποια από αυτά που απασχολούν τα άτομα της τρίτης ηλικίας.
Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές προσεγγίσεις που αγγίζουν τα θέματα αυτά.
Η Σωματική Ψυχοθεραπευτική προσέγγιση βοηθά με πολλούς τρόπους, ιδιαίτερα με ασκήσεις χαλάρωσης, αναπόλησης, ενδυνάμωσης του Εγώ και έκφρασης με κίνηση, χορό και δημιουργική έκφραση.
Ομάδες προετοιμασίας για τον Τοκετό
Η θετική επαφή της μητέρας με το μωρό της δημιουργεί τις συνθήκες για μια υγιή και ευτυχισμένη προσωπικότητα.
Οι ομάδες εγκύων, από τον 3ο μήνα της κύησης ως τον τοκετό, περιλαμβάνουν:
- Ενημέρωση και ανταλλαγή γύρω από τα θέματα της εγκυμοσύνης, του τοκετού, της λοχείας
- Ενημέρωση για τον φυσικό τοκετό
- Επεξεργασία των ιδιαίτερων θεμάτων της εγκυμοσύνης: ανησυχίες, ταύτιση με τη «μητέρα», σεξουαλικότητα, εικόνα του σώματος, αμφιθυμία προς το μωρό κλπ
- Σωματικές «ασκήσεις» κατάλληλες για μια καλή εγκυμοσύνη και τοκετό: διεύρυνση της αναπνοής, χαλάρωση, προετοιμασία του περινέου, αποκατάσταση της τονικότητας των περιοχών που επιδρούν στον τοκετό – λεκάνη, λαιμός, στόμα, μάτια, πόδια
- Συμμετοχή και πληροφόρηση των συντρόφων για τον τοκετό και τη λοχεία
Ομάδες προεφήβων και εφήβων
Η προεφηβεία μαζί με την εφηβεία, ως εξελικτική φάση της ζωής ενός ατόμου, αποτελεί ένα πέρασμα. Το πέρασμα από την παιδική στην ώριμη πλέον φάση της ζωής. Την ενήλικη.
Αποτελεί μία περίοδο που χαρακτηρίζεται από μεγάλες αλλαγές και αποχωρισμούς σε επίπεδο τόσο φυσικό-σωματικό όσο και ψυχικό-πνευματικό.
Το πώς αντιλαμβάνεται, δέχεται και αντιμετωπίζει ο προέφηβος – έφηβος αυτές τις αλλαγές σχετίζεται πολύ με τη φροντίδα και προσοχή που δέχθηκε στις πρώιμες εξελικτικές φάσεις της ζωής του καθώς και με τα ερεθίσματα και τις συνθήκες που ακολούθησαν.
Μερικά από τα κυρίαρχα θέματα των ηλικιών αυτών είναι:
- Οι αλλαγές στο σώμα
- Η σχέση με τους γονείς
- Η σχέση με το άλλο φύλο
- Η σχέση με τους φίλους και τις κοινωνικές ομάδες
- Ο φόβος για τη διαφορετικότητα μαζί με την ανάγκη για μοναδικότητα
- Η ανάγκη για υποστήριξη και καθοδήγηση μαζί με την ανάγκη για ελευθερία (ανασφάλεια και επιθυμία μαζί)
Δυσκολία σε αυτή τη φάση της ζωής μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους μερικοί από τους οποίους είναι:
- Διαταραχές συμπεριφοράς (υπερβολικό κλείσιμο ή υπερβολικό άνοιγμα με το συναίσθημα του θυμού να υποβόσκει)
- Εξάρτηση από ουσίες (ναρκωτικά, αλκοόλ κ.λ.π.)
- Φανατική προσκόλληση σε ιδεολογίες – ομάδες
Οι ομάδες Σωματικής Ψυχοθεραπείας δίνουν τη δυνατότητα στα νεαρά άτομα ώστε:
- Nα έρθουν, μέσα από σωματικές ασκήσεις, σε επαφή με τα κρυμμένα συναισθήματά τους. Να τα εκφράσουν και να αναγνωρίσουν την ενέργεια των συναισθημάτων αυτών έτσι ώστε να τη χρησιμοποιούν με ένα τρόπο δημιουργικό και όχι καταστροφικό
- Να δουν και να αποδεχθούν το σώμα τους μέσα από την ιστορία και τη μοναδικότητά του
- Να μοιραστούν τους φόβους και τις ανησυχίες τους με συνομήλικα άτομα σε ένα πλαίσιο που καθρεφτίζει και ανάλογα με την περίπτωση καθησυχάζει ή προβληματίζει
Αξίζει να σημειωθεί ότι πέρα από τις σωματικές ασκήσεις τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται στις ομάδες Σωματικής Ψυχοθεραπείας (ψυχόδραμα, ζωγραφική, έκφραση με ή χωρίς λόγια κ.ά) κατά κανόνα διεγείρουν το συναίσθημα και το πνεύμα ενώ παράλληλα κινητοποιούν το σώμα.